Kinderen in de 17e en 18e eeuw

Er zijn in de 16e eeuw al diverse lagere scholen, later worden ook "Hoogere scholen" opgericht. Er zijn ook beurzen voor jongens om te studeren aan de Universiteit van Keulen, later is er ook even sprake van Leuven en nog later Moll. Maar de meeste studenten gedurende deze hele periode wonen dan in het Roermondsche huis in Keulen, welk eind 17e eeuw overigens afbrandt. Niet lang daarna kunnen ze daar dan toch weer terecht. De 25 plaatsen in dit huis worden door gemeenschapsgelden betaald, de kinderen van de magistraten zelf zijn degenen die er meestal voor in aanmerking komen. Ook de Ursulinnen dragen bij aan de scholing van dochters van aanzienlijken. De schoolmeesters worden betaald door de ouders van de kinderen, maar daar kunnen ze meestal nauwelijks van leven. Om de zoveel tijd wordt ze door de magistraat iets extra's toegestopt in de vorm van geld of zaken in natura. Ook wordt ze vaak vrije huur gegeven. Hiervan zien we allerlei voorbeelden. Ook het gedrag van kinderen en jeugdigen is vaak het onderwerp van gesprek bij de vergaderingen van de Magistraat. Ook hiervan enkele voorbeelden.

"De Schoolmeester". Schilderij van Bernardus van Schendel (1649-1709)
11 Sept. 1597. Aan Rector Lovinios Broeder is tot bevordering der nieuwe school toegelaten, een boekdrukkerij te stellen, "boecken und wat den schoelen angaet thoe vercope," zoals de Cremer hem dat ook voor den tijd van een jaar toegestaan hebben.
2 April 1598: Een nieuwe school gesticht in de "keucken van het alde gasthuis"
23 April 1598. Aan Mr. Johan den onderschoolmeester op zijn request geschonken 25 gld.
28 september 1600. Jacob van Viersen, gewezen koster van Nijmegen zal zich hier komen vestigen, om zijne "conste van stofferen en mit verwe mahlen te exerceeren" en zal dan ook verder de kinderen het alfabet te leeren.
13 December 1601. De glasvensters van de school, bijna allemaal gebroken sijnde, worden hersteld.
10 Januari 1602. Den onderschoolmeester, Johan Breuer van Beuvenich wegens zijn zwaren dienst in kerk en school 1 malder rogge toegelegd.
17 October 1602. 25 Hollandsche studenten aan te nemen in het Roermondsche huis te Keulen. Commissieleden zullen zijn: Scholts, Cruchten, Campen, Creijartz en de secretaris Bosman
Den nieuwen rector der school Quirinus Ringelburg van Kampen geschonken een vet varken en een voeder kolen.
15 Februari 1607. Op dezen dag is Theodorus Augustini op het raadhuis verschenen en heeft de heren in de Latijnsche taal bedankt voor de plaats, die hij in het Collegium St. Hieronymi te Keulen gehad heeft. Zijne plaats is vergund aan Peter Kochs, zoon van den raadsheer Marsilius Kochs.
11 Juni 1609. Een college der Jezuiten zal gesticht worden ten dienste der jeugd.
17 December 1615. Aan Mr. Jacob Pretorius 25 gl. voor zijn school; deze zullen genomen worden van de gagie van Mr. Conrad Tymmermans, die geen school meer houdt.
28 Juli 1622. Aan den Schoolmeester Johan Korsten van Borren wordt vergund, wegens het groot getal scholieren in de Hoichschole te trekken. Mr. Conrrardt Timmermans zal die schole ruimen. Aan den laatste worden wegens "syn instructie der choralen" enz. 125 gld. toegelegd.
10 November 1623. Mr. Cornelis van Dale, fransche schoolmeester, krijgt voor een recompense 6 rijksdaalders. Den 29 maart en 19 augustus 1621 schreef de Magistraat hem te 's Hertogenbosch om hem en zijn vrouw te bewegen naar Roermond te komen.
9 Januari 1642. Theodora Hijnes zal de Fransche school wederom "in ehre" brengen.
11 Mei 1646. Soeur Agnes de la Nativité gend. Bossman, supérieure der religieuzen Ursulinnen te Sittard wil te Roermond school houden; de Magistraat acht dit zeer nodig en zal ze daarom toelaten.
23 October 1653. Men weigert den schoolmeester Arnolt van Hoicht de betaling van zijn huishuur.
22 October 1654. Reglement tegen het afsteken van poeijerbollekens door de kinderen.
22 december 1654. De magestraat verbiedt het roepen, en schreeuwen der kinderen, knechts, meyden en jongens op St. Thomasnacht.
7 Februari 1655. geen vastenavontsvuur meer te stoken op de straat
Geen wijn of bier aan schooljongens of minderjarigen te tappen.
25 November 1655. Niemand zal schole mogen houden zonder consent en geene burgers zullen hunne kinderen bij den militairen schoolmeester op het Zwartbroek mogen zenden.
2 December 1655. Aan Laurens Wouters wordt geweigerd zijne Fransche school voort te zetten.
4 September 1659. Op het adres der schoolmeesters wordt aan den tamboer, die schole begonnen is, gelast op te houden.
27 October 1660. Ordonnantie tegen de moedwillichheden der kinderen.
24 November 1661. Men heeft vernomen dat "seeckere gewesene tambour en provoost dezer stadt" sedert eenigen tijd kinderschole houdt, wat is tot groot nadeel van de schoolmeesters, aangesteld van de Cathedrale en de H. Geestkerk; hem wordt dit verboden en de burgers verboden hunne kinderen daarheen te zenden op boete van een halve goudgulden.
24 December 1661. Geen kinderen of studenten zullen mogen spelen op pleinen of elders met koeten, steenen of anderszins.
9 Februari 1662. Aan Arnolt van Hocht, schoolmeester een malder rogge.
30 Augustus 1663. Arnolt van Hocht, schoolmeester voor zijn moeite voor het cieraat der processie op kermisdag 10 pattacons.
Voor prijzen aan cathechismuskinderen 8 rijksdaalders.
2 Februari 1664. Een kind gevonden op den trap van 't oxcaal in de parochiekerk zal men uitbesteden; bij het dochterken wordt geen teeken gevonden, dat het gedoopt is, men zal het laten doopen.
7 Augustus 1664. Aan Pater van Hoocht het schoolmeesterschap der Hooge schole zot steun van sijne noeder, suster en broeders. Ook Jacobus Weversum tot schoolmeester aangesteld met vrij huijshuyre, vrijdom van tocht, wacht en logeringe van soldaeten. Ender sullen andere cleyne scholen affgestelt worden.
20 October 1664. Geen kinderen op andere scholen om Latijn of Duitsch te leeren dan op de Hoochschole der H. Geestkerk bij Mr. Jacob van Weversum.
17 September 1665. Baron de Bocholtz, onderdeken te Luyck wil beursen stichten of eene adelijke fundatie voor een zeker getal jonge riddermatige personen
6 December 1668. Mr. Peter, schoolmeester mag zich zonder verlof niet uit de school verwijderen.
2 Mei 1669. In de Hoochkerk is door een onbekend meisje een kind te vondeling gelegd dien dag geboren. Men zal laten omblazen, om te weten te komen, wie dat deed. Het meisje dat zal uitbrengen van welke moeder dat kind is, zal 12 pattacons krijgen en niet gestraft worden.
24 Juni 1676. De kinderen wordt het gebruik van polversaxckpistolen, sleutelbussen of vuurwercken verboden.
6 Februari 1677. Ordonnantie over het smijten met koeten, steenen of sneeuwballen
20 December 1677. De kinderen zullen van de Bres en de stadswallen blijven.
25 Mei 1679. De jongelieden wordt toegelaten eene compagnie op te richten, capiteijn zal zijn Lic. J. B. Cruijsancker, vendrich Dirck Creijarts, zij zullen naar den vogel en de schijf schieten en op H. Sacramentsdag optrekken.
6 Juli 1679. De kardrijvers der stad zijn alle dagen dronken, zij overrijden de kinderen; zij zullen gestraft worden zoo nodig.
11 Januari 1680. Het dochtertje van den schepen Crucken zal in den kost worden besteed op 't Begijnhof bij zuster Mary.
10 April 1681. Gerardt van Nunem wordt aangesteld tot rentmeester van 't Roermondsche huis te Keulen.
28 April 1681. Omdat de Nederlanden niet meer dan ééne Universiteit hebben zou Roermond daarvoor geschikt zijn. De schepenen Du Pree en de Lict Breughel zullen daaromtrent met den Bisschop en de Rekenkamer spreken.
16 April 1682. H. Provisoren van 't Weeshuis worden belast rapport te doen over het weeshuijs in de schoolstraat.
30 Juli 1685. Verbod aan de herbergiers, om aan studenten te tappen of "hen op den beugel of de clootsbanen te laten speulen, zullende het aan de Paters der societeyt vrijstaan die herbergen te visiteeren."
19 December 1685. Verbod om de stadsmuren op en af te klimmen.
14 November 1686. Ordonnantie over het spelen der kinderen onder de goddelijken diensten.
12 Augustus 1688. De schoolmeester Peeter Petri zal wonen in 't onderkwartier der Hoogeschool en Mr. Jacob van Weversum in 't bovenkwartier, deselve belastende in peys en vrede hunne kinderen 't instrueeren op peene van arbitraire correctie. Petrus Petri gehoorzaamde niet. Deze twee hadden ruzie.
11 April 1692. Om den ongelukkigen brand, overkomen aan het Roermondsch huis te Keulen zal men verzoeken nader de stadsbeurs te verleggen naar een collegie in de universiteit van Leuven.
23 October 1692. De schoolmeester zal binnen 14 dagen de hooger schole ruimen en zich onthouden van alle injurien van den schoolmeester Jacob van Weversum.
27 Juli 1696. Groote dieverij in de hoven dezer stad door de "dertele jonckheijt."
13 Maart 1698. De alumnen van 't Ruremondsche huis te Keulen verzoeken permissie, om buiten de beurs te mogen wonen; wordt bij provisie toegestaan.
20 October 1698. De Fransche schoolmeester wordt toegelaten school te houden en de rekenconste te leeren.
1 October 1699. De zoon van den schepen Baenen, genaamd Theodorus Ignatius Baenen zal gedurende zijn studietijd te Keulen mogen wonen bij de paters Jezuiten.
1 April 1700. De weduwe van den advokaat Thomas Bordels verzoekt voor haren zoon nog 1 1/2 jaar de beurs in 't Roermondsche huis te Keulen mogen houden, niettegenstaande zijn absentie. dit verzoek wordt afgeslagen.
2 October 1700. Den Eerw. Heer Petrus Pijls wordt gepermitteerd school te houden.
29 December 1701. De magistraat bevindende, dat in deze tegenwoordigen trouble tijden het zeer gevaarlijk is voor de studenten, die met de beurzen van 't Roermondsche huis te Keulen zijn begiftigd, aldaar te studeeren ter oorzake van apparenten oorlog, verklaart, dat gedurende deze conjuncteere van tijd en tot nader order, door die studenten ook op andere plaatsen de studiën voltrokken mogen worden.
1 Juni 1702 Door de menigte der schoolmeesters kunnen de schoolmeesters Bredenbach en Schoffelen niet langer subsisteren, die jonckheijt wordt niet meer geleerd, soo in 't gheestelick in 't wereldlick door de vele abuisen, die worden gecommitteerd. Daprin wordt voorzien. Joes van Nieuwstadt en zekere Helene Haeff, wonende achter de Leuve en den Ew. Heer Priester Pijll worden verboden school te houden. De Heer Pijll zal echter voort mogen gaan met de Latijnsche taal te doceeren. De meester Francis Pigneron zal met zijne kinderen op tijd in de Christenleer verschijnen.
16 Augustus 1703 Eenige jongens spelen op het kerkhof, werpen een glas van Peter Vallen in, de moeder van den steenwerper Meuwis Niclaes trok daarop in woede de muts van Vallens meid af, omdat deze den hoed van den jongen genoemen had. Zij krijgt 1/2 goudgulden boete.
3 juli 1706. Aan de kinderen der stad wordt verboden compagnies gewijs met stokken, degens en andere wapens door de stad te trekken.
Opvallend dat we dit in tijden dat er vreemde soldaten in de stad zien vaker zien terugkeren bij de notulen van de magistraat. Zie ook Franse tijd.
28 Maart 1714 Regelement voor den weesvader:

  1. De weeskinderen zullen op de vier hoogtijdsdagen en op de principale feestdagen ven de H. Moeder Gods biechten en communiceeren.
  2. Alle zon- en heiligdagen zullen zij ter Hoogmis, Catechismus en Lof
  3. zij zullen 's winters om 7 en 's zomers om half 6 's morgens ter kerke gaan, die dit verzuimd krijgt water en brood dien dag
  4. de weesmeester Luitgens zal die 't meeste bekwaam zijn, om met de busse te gaan, daartoe aanstellen
  5. wangedrag wordt gestraft
  6. de weezen mogen zich met vastenavond niet maskeeren; men zal geen voyebier in 't weeshuis opleggen
  7. des avonds te bidden
  8. het geld dat zij met handwerk verdienen, zal door den weesmeester elke maand opgebeurd worden
  9. de weezen zullen niet als pakjesdrager fungeeren
  10. het gehuurde goed Zaterdags af te geven
  11. de wezen aan 's avonds te 8 uur naar huis, op straffe van geen eten te krijgen.

23 Mei 1715 Voor de school van Hendrick Graven, schoolmeester, zullen vier bankskes en een tafeltje van licht hout gemaakt worden
10 September 1716. Verbod aan de jongens om naar het fruit te werpen of te schieten.
5 Augustus 1717. Prijzen aan de leerlingen der Jezuiten alhier.
9 Februari 1719 Resolutie tegen het inwerpen der glazen door de jonckheyt
23 Februari 1719 (korte samenvatting van lange tekst:) wens tot uitbreiden van meisjesweeshuis van de Jezuiten met enkele plaatsen door Goswijn van Dulcken en Joffr. Maria Spee op verzoek mede van tante joffr. O. Bors uit Nijmegen die met leedwezen ziet hoe daar weesmeisjes door gereformeerden "tot zich getrokken worden en opgevoed"
5 April 1719 Aan de dochter van zekere luitenant, die zich tot het katholiek geloof begeven heeft, 5 schellingen gegeven.
3 September 1722 Er worden nog 2 beurzen Collegi St. Heronymi gesticht van 100 gulden.
24 September 1722 Joannes van Vlodrop behoudt de beurs drie jaar mits hij ijverig studeere. De zoon van Peer Warichon krijgt de nieuw opgerichte beurs, ook krijgt Jacobus Jacobs Jacobszoon de beurs van N. Rast, en Henricus vn Aerschot de beurs, die Christiaen van Berckeler gehad heeft, omdat deze niet studeert.
11 December 1722 Een ziek jongetje is door een vrouwspersoon uit Weert alhier op de straat gelaten, niet zonder perickel van te cort te gaan. Jan Wolters "Cooldrager" is oom en zal 't kind dadelijk van de straat halen en in huis nemen, op pene van verlies van zijn burgerrecht.
15 Juli 1723 Peter van de Bock zal school mogen houden, mits hij examen doet bij den Scholaster.
11 September 1727 Reglement voor den weesvader Nicolas Stahl, rakende het tractement derselver weysen. Zondagsmorgens ieder een bottram van een goede snee brood; 's middags een goede potagie, naar den tijd gestoofd met vet of boter; aan ieder weeskind 1/2 pond vleesch of 1/4 pond spek met 2 goede sneden brood en een pint stuivere bier. 's Avonds een dubbele bottram, behalve een botram te vier uren, ook 's avonds een pint bier aan ieder. 's Maandags smorgens een botram als boven, smiddags potagie, 1/2 pond vleesch of anderen ragout van gehing of iets dergelijks, met twee goeden sneden brood, een pint stuivers bier, te vier uur een botram, 's avonds een dubbele botram met bier. Dinsdag, Woensdag en Donderdags evenzoo, behalve dat er af en toe spekkoek zal gegeten worden. Op de vastendagen en vrijdags en zaterdags zal men smiddags stokvisch, laberdaen, haring, een coppel eieren, een boekweitenkoek, of gemeine visschen eten. Op de boterham af en toe verschen, platten kaas, vehren vet, steeds met afwisseling. De weesvader mag niet de bloem uit het meel ziften, nog grint van boekweit daaronder mengen. Hij zal de poort van het weeshuis smiddags sluiten.
24 April 1733 Men zal met den horen omblazen dat de jeugd niet meer op den Wal mag spelen en in de Polvertorens breken.
22 September 1735 J.E. Le Blanc geeft Fransche les.
21 Maart 1737 De jongens mogen in het vleeschhuis niet meer spelen, de politie zal hunne hoeden in beslag nemen en niet eerder teruggeven, voor zij een schelling boete betaald hebben
6 Juni 1743 De weesvader geeft de kinderen niet genoeg te eten. Hij moet voor de weesmeesters verschijnen.
18 Mei 1752 Theodorus Segers, een weesjongen, wordt twee dagen te water en te brood gezet wegens zijn laat uitblijven en bezoeken der herbergen.
30 Januari 1755 De schoolmeester der Hoghe schole, Jacs Jacobs heeft een kind geslagen. Hij krijgt 1/2 ducaton boete.
15 December 1774. De schoolmeesters zullern dubbel schoolgeld gaan genieten, mits schooldoende op de afgezette heiligdagen.
3 October 1783. De zoon van J.B. Haes, die te Moll gaat studeeren, krijgt de stadsbeurs; aan Edmund Baenen, zoon van wijlen den advokaat Baenen, krijgt ook de beurs.
In de notulen zien we tot deze tijd nog steeds berichten over toekennen van stadsbeurzen, maar steeds voor studie in Keulen.
5 Februari 1784. De Schoolmeesters Bosch en Bellaers hadden een halve schelling per maand van ieder kind; zij krijgen 's jaars ieder 20 gulden toelage.
26 Februari 1787. De schoolmeester J.B. Mugo krijgt eene gratificatie van 180 gl., gezien de schrijfstukken van eenige schoolkinderen, tot preuve van derselver voortsganck is de schrijffkunde.
16 April 1793. De Magistraat verbiedt der Jonckheijt malkanderen troepsgewijs met houten sabels te bevechten.

Dit was in de eerste maanden na de Franse bezetting.

 

 Ziet u slechts 1 pagina?
klik hier voor de volledige website
"Voorouders uit Midden-Limburg"